Μα πού χάθηκαν τα αρχαία του δήμου μας;

Μα πού χάθηκαν τα αρχαία του δήμου μας;

        

   Αν κάποιο ηλιόλουστο κυριακάτικο πρωινό κάποιος συνδημότης μας αποφάσιζε να πάρει την οικογένειά του και να επισκεφθεί τους πλούσιους  αρχαιολογικούς «θησαυρούς» του δήμου μας, δεν είμαι καθόλου σίγουρη, ότι θα επιχειρούσε κάτι απλό και ευχάριστο.  Κατ΄αρχήν για να επισκεφθείς, κάτι πρέπει να γνωρίζεις προηγουμένως την ύπαρξή του και να σου έχει εξάψει με κάποιο τρόπο την περιέργεια ή την φαντασία.

      Αν, λοιπόν, ο συνδημότης μας ήταν από τους τυχερούς και  είχε καλούς δασκάλους στο  σχολείο, θα είχε ακούσει για το εξαιρετικό προνόμιο των νεότερων κατοίκων του δήμου μας να ζουν πάνω στα ίχνη δύο αρχαίων δήμων της εποχής της μεταρρύθμισης του Κλεισθένη τέλος του 6^ου αι.,  τον Αναγυρούντα ( ο Αναγυρούς) την αρχαία  Βάρη και τις Αιξωνίδες Αλές (Αιξωνίδαι Αλαί), την αρχαία Βούλα και Βουλιαγμένη. Θα είχε πληροφορηθεί για τις πρώτες συστηματικές ανασκαφές, που άρχισε η πολιτεία στο δήμο μας στην δεκαετία του 1920, όταν ακόμη η Βάρη ήταν αγροτική κοινότητα  και η Βούλα και Βουλιαγμένη  τόποι παραθερισμού. 

      

          Το 1925 τα παιδιά του ορφανοτροφείου της Βουλιαγμένης  θα βρούν  στην αμμώδη  παραλία του Λαιμού μέλη από αρχαία ερείπια , επιγραφή και μαρμάρινη κεφαλή.  Η δημοσιοποίηση του γεγονότος  θα γίνει η αφορμή  το 1926-27   για συστηματική  ανασκαφή απο τον  Κωνσταντίνο Κουρουνιώτη.  Ενας  μικρός αρχαϊκός ναός  του τέλους του  6^ου αι. ήρθε στο φως. Το μικρό ιερό του Απόλλωνα Ζωστήρα 10,80  × 6 μ.,   ο βωμός του, τα προπύλαια, επιγραφές, που μας επέτρεψαν  να ταυτίσουμε τον  δήμο  των  Αιξωνίδων Αλών με την ευρύτερη περιοχή.

        Το 1936   δίπλα στον αρχαίο ναό  στην περιοχή του  Εκκλησιαστικού Ορφανοτροφείου της Βουλιαγμένης  θα αρχίσει συστηματική  ανασκαφή  ερειπίων απο τον Φοίβο Σταυρόπουλο, υπό τον φόβο  της σχεδιαζόμενης διάνοιξης  «τουριστικής οδού».  Στο Λαιμό εν μέσω αμμοθινών απο μισό ως δύο μέτρα, που απομακρύνονται με την βοήθεια των μαθητών του Ορφανοτροφείου,  ανασκάπτεται  η κατοικία των ιερέων και προσκυνητών του γειτονικού  ναού του Απόλλωνα. Ενα συγκρότημα 3-4 δωματίων με εσωτερική αυλή  διαστάσεων 19,40×15,20 μ. , του τέλους του 6^ου αι π. χ.  Στα πηγάδια της  εσωτερικής αυλής  βρέθηκαν  αρχαϊκά βάζα, ειδώλια της Κυβέλης, κέρνοι και ασκοί με την επιγραφή ιερόν. Δυο  πύργοι προστάτευαν  ναό και ιερατική οικία Β.Δ. στο ψηλότερο σημείο του λόφου του Ορφανοτροφείου και Β.Α. στην παραλία του κόλπου της Βουλιαγμένης  με συγκρότημα όπου έμεναν οι άνδρες της φρουράς. Πλούσια ευρήματα ήρθαν  στο φώς, νομίσματα, πήλινα ειδώλια, αγκίστρια, βάρη διχτυών, καρφιά, αγγεία, επιγραφές.

         Μαζί με κάποια ευρήματα του ναού Θα αποτελέσουν την πρώτη  Αρχαιολογική Συλλογή της Βουλιαγμένης, που επιμελήθηκε ο Φοίβος Σταυρόπουλος και  θα φιλοξενηθεί σε κατάλληλο διαμέρισμα του Ορφανοτροφείου  με την ευγενική παραχώρηση του Αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου.

         Την ίδια χρονιά, 1936, αρχίζουν  συστηματική ανασκαφή στην νεκρόπολη του  Αναγυρούντος στην Βάρη  ο προϊστάμενος της Αρχαιολογικής  Υπηρεσίας Γεώργιος Οικονόμος με το Φοίβο Σταυρόπουλο. Αφορμή θα σταθεί  η διοχέτευση στην αγορά των φιλότεχνων μιας μεγάλης ποσότητας οστράκων, θραυσμάτων ταφικών αγγείων του 7^ου αι. π.Χ, προϊόν  λαθρανασκαφής απο την περιοχή της Βάρης. Η  εξαιρετική  τέχνη και σπανιότητα του υλικού

 θα κινητοποιήσει το γνωστό συλλέκτη και πρόεδρο των φίλων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου  Μιχαήλ Βλαστό από κοινού με τον  Humfry  Payne,  διευθυντή της Αγγλικής Αρχαιολογικής Σχολής , ώστε να  αγοραστούν τα θραύσματα απο το Εθνικό Μουσείο και να αποτελέσουν τις προθήκες 35-38 της αίθουσας 50.

          Οι συστηματικές ανασκαφές 1936-37 θα χρηματοδοτηθούν από την πριγκίπισσα Singer de Polignac και  η  επιλογή του πεδίου θα προσδιοριστεί από το  χώρο από τον οποίο προήλθαν τα   θραύσματα των αγγείων  πρωτοαττικού ρυθμού από τη λαθρανασκαφή στα ανατολικά  του  χωριού. Οι τάφοι που ανασκάφτηκαν οργανώνονται σε δύο μεγάλους τύμβους. Επτά από αυτούς διατηρούνται σε καλή κατάσταση. Τα ευρήματα , μια  μεγάλη σειρά  σημαντικών αγγείων, δύο σφίγγες από πωρόλιθο  και το πιο ενδιαφέρον, μία νεκροφόρα από πηλό. Ένα άρμα με τέσσερις τροχούς, που οδηγεί ένας αμαξηλάτης,  μεταφέρει ένα φέρετρο, που πλαισιώνουν  τέσσερις γυναίκες, που θρηνούν. Μέσα στο φέρετρο ένα λιλιπούτειο ειδώλιο παριστάνει τον νεκρό, ενώ τον σκεπάζει βαρύ ύφασμα από πηλό, που μιμείται την υφή και τις πτυχώσεις του  υφάσματος πάνω στο οποίο βρίσκονται ένα πουλάκι και ένα άλλο λιλιπούτειο ειδώλιο.

        Το 1939  ο Φοίβος ο Σταυρόπουλος  θα συνεχίσει τις  ανασκαφές  στη Βάρη ανασκάπτοντας  για πρώτη  φορά  την υστερογεωμετρική   Ακρόπολη  της Λαθούριζας. Μοναδική στην Αττική, όπου έφερε στο φώς εικοσιπέντε  οικίες, ιερό διαφόρων θεοτήτων ,πύργους . Τα  ευρήματα ,πολυάριθμα  πήλινα λατρευτικά ειδώλια , κοσμήματα από διάφορα μέταλλα , επιγραφές.

               Έτσι, λοιπόν άρχισε να αναδύεται ο αρχαίος πολιτισμός στο δήμο μας έως τον πόλεμο. Και τα τρία μνημεία  που  ανασκάφηκαν κυρήχθηκαν διατηρητέα από την πολιτεία, ως μνημεία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Ο  ναός του Απόλλωνα το 1929      (ΦΕΚ 142/Α/ 11-4-1929) σε ακτίνα 100 μέτρων και η ιερατική οικία το 1937 ( ΦΕΚ 292/Α/31-7-1937) σε ακτίνα 300 μέτρων. Η νεκρόπολη της Βάρης και η Ακρόπολη της Λαθούριζας , παρά τη σπουδαιότητα τους, θα αργήσουν να κηρυχθούν ως διατηρητέα μνημεία. Θα πρέπει να περιμένουν έως το 1965 (ΦΕΚ 134/Β/20-2-1965).

       Έχοντας, λοιπόν, όλα αυτά κατά νου ο περίεργος  και φιλέρευνος συμπολίτης μας οδεύει με την οικογένεια του προς επίσκεψιν του προστάτη  του αρχαίου δήμου των Αιξωνίδων Αλών του Απόλλωνα, θεού του φωτός. Καμιά πινακίδα καθοδόν δεν τον φωτίζει για την πορεία του. Όλες οι πινακίδες οδηγούν στη λίμνη της Βουλιαγμένης.

Καμία μνεία, καμία σήμανση, έστω και ως υπόμνηση των αρχαιολογικών χώρων ενός  δήμου αντάξιου  της μεγάλης ιστορίας του.

       Ευτυχώς, ο συμπολίτης μας είναι νέος και εξοικειωμένος με τις νέες τεχνολογίες μπαίνει λοιπόν στην ιστοσελίδα του δήμου  μας για να βρει  τα μνημεία του  αρχαία, νεότερα και σύγχρονα. Τι περίεργο δεν υπάρχει τίποτα.  Συνεχίζει με την ιστοσελίδα της ΚΣΤ' Εφορείας Αρχαιοτήτων και εδώ τίποτα. Ευτυχώς που υπάρχει και το Google Earth.

       Φτάνει στο Λαιμό. Η είσοδος τον μπερδεύει λίγο, είναι από κατάλευκη λάκα και φιμέ γυαλί. Δεν υπάρχει τίποτα γύρω, που να θυμίζει αρχαίο ναό και ιερατική κατοικία. Λες να έκανε λάθος το Google Earth; Τα αυτοκίνητα κάνουν ένα φοβερό πανδαιμόνιο. Απέναντι στο Ναυτικό Όμιλο Βουλιαγμένης  δέρνονται για μια θέση στο πάρκινγκ .

          Ρωτάει τον  κύριο πίσω απο το φιμέ  γκισέ για τον ναό του Απόλλωνα. Νοιώθει λίγο σαν καθυστερημένος, καθώς τον κοιτάζει παράξενα. Ωραίες γκόμενες και γκόμενοι τους προσπερνούν, χαχανίζοντας. Μπαίνουν μέσα σαν χαμένοι ψάχνοντας το ναό. Ολόγυρα ξαπλώστρες απο ξύλο τικ, σικ μαγαζιά, γήπεδα, ρακέτες ένα πολύβουο πλήθος και στη άκρη χαμηλά στέκει ήσυχα και ντροπαλά ο μικρός ναός του Απόλλωνα. Εξόριστος στον αιώνα του λάϊφ στάϊλ . Φυλακισμένος  αιώνια στην τουριστική αποικία της Εθνικής Τράπεζας.  Τι να την κάνεις την ιστορία;  Εδώ η ιστορία γράφτηκε από τις  τράπεζες με την συμβολή του βασιλιά και της δικτατορίας.

          Έξω , η ιερατική οικία “ετέθη υπό την  προστασίαν” της κοσμικής   Ιθάκης και αποτέλεσε το ιερό υπόβαθρο του πάρκινγκ της. Ενώ λίγο πιο κάτω τα αρχαία νεκροταφεία της Βάρης ερημώνουν  περιφραγμένα στη λησμονιά  και η ακριβή Ακρόπολη της  Λαθούριζας ρημάζει  στο έλεος της φωτιάς και της αδιαφορίας μας.

   

Μαριέττα Σέρβου 

Μέλος της  Ρι.Κι.Π.-Β.Β.Β.

Ριζοσπαστικής Κίνησης Πολιτών  Βάρης, Βούλας, Βουλιαγμένης.